INTRO SU DISISPERU ’E BATOR MUROS:
SA DISAMISTADE CUN PRANTAFERRU
In s’ annu 1949 tiu Barore Sassu tenzeit un’ iscàmbiu de versos in rialia forte cun su poeta de meledu Frantziscu Iscarpa de Paulilàtine, pius connotu cun su paralùmene de Prantaferru, chi soliat iscrìere in S’Ischiglia, rivista noa de poesia imprentada in Casteddu e ghiada, in cussu prim’annu de vida, dae Michele Contu e chi a pustis, suta sa ghia lùghida de su poeta Anzelu Dettori de Bonorva, balanzeit pius cunsideru. In su nùmeru 9 de sa rivista Prantaferru pubblicheit una poesia intitulada Poetas in gara, 16 sestinas in versos endecasìllabos. In sa cumposiscione su poeta paulesu critichèit una gara iscultada in Duarche (cun Barore Sassu, Juanninu Fadda, Remundu Piras e Peppe Sozu) chi non li fut aggradada in nudda. E nareit gasi:
I
Los ap’intesos pustis tantos annos
in-d-una festa, in terra marghinesa
dae su palcu improntadu a sa grandesa
chi tocat in onore a su Patronu:
m’isetaia calchi cosa ’e bonu
da cussos bator astros sos pius mannos.
II
Zigantes in s’altura illuminada
in cunfrontu a su pùbblicu in platea,
disordinada, confusa marea
da zente da s’aspetu su pius vàriu,
dominantes su rùsticu iscenàriu
de sa lìrica arena improvisada.
III
Ma…a s’aparatu de pompa et de gala
no an portadu in cuss’ocasione
che sa romasa sòlita cantone
in chentu àteras manizada,
sa letzione a mente recitada
cun fea cantilena in logu ’e sala.
IV
Cand’an tratadu “sa creazione”
niunu si b’est postu de impignu,
ne su serpente pèrfidu e malignu,
ne su pòver’Adamu in fallu rutu,
a Eva pecadora cun su frutu,
ne s’Eternu sustènnidu an rejone.
V
Su Fatore supremu de su mundu
in sa fadiga nòbile e divina
at bistentadu tropu in sa faina
de sas ses dies prima ’e su reposu,
e l’at cumplida cun modu afannosu
a comunu giudìtzìu Remundu.
VI
Adamu, cale primu abitadore
de s’amenu terrestre paradisu
cando s’at bidu postu a s’improvisu
pro cumpagna una femina a fiancu
pariat ch’abbizadu non s’est mancu
comente interpretadu l’at Barore.
VII
Peppe chi fit in femina confusu,
e pro giunta innotzente e timorata,
o chi sa parte l’esseret ingrata
e ch’esseret bistadu in mala muta
at fatu un’Eva furba e resoluta
nudda pentida in cummiter s’abbusu.
VIII
E su serpente, su protagonista
De s’eternu pecadu originale,
tratadu at Giuanninu ancora male
cun mìmica ridìcula e acentu
de giocundu, ispassosu avenimentu
cand’invece s’iscena est tantu trista.
IX
Invanu su chircare epico bolos
pro dare unu caràtere a sa gara:
solu un’otada a la jamare rara
non b’est bistada in tota note intera;
oramai s’an fatu “sa manera”
in su cantare, e non sun issos solos.
X
Ma sighin totucantos un’iscola
ch’est s’insoro infallibile sistema
e si giambat caràtere su tema
lu revudan in netu e si nd’ofenden:
a innovatziones non s’arrenden
ca sa via ’e sighire est una sola.
XI
Los ap’intesos pustis tantos annos,
cumbintu chi su tempus in passare
aeret, nessi, pòtidu operare
calchi diversidade in sos cuntzetos,
però sempre sos solitos difetos
no an mudadu in su mudare pannos.
XII
Non cherzo chi ofendat cust’apuntu
sos poetas ch’in gara si cimentan
ma sun in pagos cuddos chi cuntentan
su populu modernu emancipadu
chi no amat intender replicadu
su ch’at semper intesu in dogni puntu.
XIII
Sa gara devet esser una gara
chi ponet netamente in evidéntzia
de dognunu valore e cumpeténtzia
arte, dotrina e genialidade,
non mercantzìa de sotziedade
chi balet pagu e-d-est béndida cara.
XIV
Su poeta ch’afrontat una proa
los isfrutet sos donos de natura,
o de modesta o de vasta cultura
ponzet in campu totu su talentu,
prontesa, fantasia e sentimentu:
tando sa gara aparit cosa noa.
XV
Ma fin’a cando sa fisonomia
restat de cosa antiga e trapassada
cun sa sòlita rima ammaestrada
pro nd’aer unu comodu vantaggiu
sos criticos non faghen un’oltraggiu
si la jaman “cummerciu ’e poesia”.
XVI
Non si nd’ofendat s’errante poeta
chi dispensat sos versos in totue,
ma gravat in s’aera oscura nue
chi minetat tremendu temporale:
si si la salvat e no andat male
salud’a isse e… crebet su profeta!
A PRANTAFERRU
Sa risposta de Barore Sassu, intitulada A Prantaferru, tenzeit custa presentada dae su ghiadore de sa rivista (chi teniat paga isperiéntzia de garas de poesia a bolu):
Il poeta estemporaneo Barore Sassu ci ha inviato da Banari, suo paese natale, la poesia che qui sotto è riportata e che dovrebbe suonare come una messa a punto della trattazione che il nostro Prantaferru ha svolto con bel garbo e con tutta serenità in “Poetas in garas” pubblicata nel numero 9 di questa rivista. Invero la risposta data dal Sassu non merita l’onore di essere ospitata in queste colonne, sia perché il Sassu è uscito a bella apposta fuori del seminato, sia perché non è nostro costume seguire alcuno, che si talenti di poesia o di polemica in rima, sul terreno viscido del livore e dell’insinuazione. Ma ogni botte dà il vino che ha. E perché non si dica che non abbiamo voluto pubblicare la poesia del Sassu per parzialità preconcetta o per tema di dover soccombere schiacciati assieme a Prantaferru sotto il peso e l’irruenza di tanta esuberante estemporaneità, amiamo pubblicare la risposta B. Sassu senza neppure toglierle o cambiarle una virgola, o meglio senz’aggiungerne manc’una, poiché l’Autore (non sappiamo se a motivo di reminiscenze marinettiane) non ha usato alcuna punteggiatura. Ciò a edificazione dei nostri lettori, che sono i soli giudici imparziali e competenti.
Mentre rimandiamo, per ragioni di spazio, al prossimo numero di gennaio la pubblicazione della replica di Prantaferru, teniamo a dichiarare che ospiteremo volentieri, sull’argomento di cui trattasi, quei lavori che ci pervenissero da parte dei poeti estemporanei in causa perché sereni, brevi ed obiettivi.
Sos veros de Barore Sassu, in sa matessi cantidade e mesura de sos de Prantaferru, séighi sestinas de endecasìllabos, mustran totu s’orgogliu de chie tenet cusséntzia de fagher un’arte meda pius grae de sa chi faghen sos poetas de maledu chi tenen totu su tempus de cumpònnere e de limare sos arréjonos poéticos insoro chene rispòndere a niunu de su chi lis bessit dae sa pinna.
I
A Prantaferru li dolet un’oju
ca at bidu sos poetas in su palcu
e nd’at fatu un’ispéssia ’e ricalcu
in sa foglina sua copiativa
cun-d-una aggressione retroativa
chi imitat su ranòchiu in su poju.
II
At imitadu pròpiu sa rana
in sas tòrbidas undas de su fangu
ca si creiat de andare in rangu
cun sos ch’an in sos palcos unu seggiu
ma issa devet viver pro isfreggiu
in su ludu, in su limu e in sa lana.
III
E da inie non podet bessire
pro ch’andare a brincare in sos palcos
proite inie bi sunu sos falcos
cun artiglios de ferru e violentos
e de custos ranòchios turbolentos
a mizas che nde poden ingullire.
IV
Non podet baliare pro aer bidu
a Fadda, a Piras, a Sassu e a Soggiu:
s’aiat tentu unu puntu ’e apoggiu
comente at nadu s’antigu Archimede
cussa poesiana egregia sede
aiat sullevadu e distruidu.
V
Chi naramus sa pròpia cantone
chi ’alet pagu e-d-est béndida cara
cuss’est pro isse una pìndula amara
ca forsi est isbarchende su lunàriu
imitende unu bonu butecàriu
pesende a gramos dogni ratzione.
VI
Ma nois non tenimus cuss’ebbia,
su donu d’esser improvisadores:
semus chie massajos, chie pastores,
cummerciantes, segnores e artistas
e tenimus in domo sas provistas
de trigu e non de sola poesia.
VII
Affrontare unu pùbblicu in piatza
cun àteros collegas a fiancu
no est che a si setzer in su bancu
o appoggiadu a unu taulinu
chi b’at tinteris e tatzas de ’inu
e gherran cun sa pinna e cun sa tatza.
VIII
Nde sun imbidiosos, sos iscuros,
sos chi sa marcia lenta an pro natura
e faghen versos a istratzadura
dae romanzos e opuscoletos
cumbinende sestinas e sonetos
intro su disisperu ’e bator muros.
IX
In piatza bi cheret resistèntzia
lògica cun retòrica e prontesa,
disinvoltura, gèniu e franchesa
paradas e puntadas improvisas,
mìmica, acentu e sìllabas concisas,
campanilismu, ìmpetu e irruèntzia.
X
Nende chi sos poetas sun errantes
sos ch’andan a sos palcos in totue
chi gravat in s’aera oscura nue
minetende tremendu temporale
est mìseru pronòsticu mentale
de fallidos e pòveros mercantes.
XI
Nois no amus fatu fallimentu
e non semus suggetos a fallire:
si sas garas benzeren a finire
non nos an a campare a ratzione
sos ch’an una mischina pintzione
chi fina s’abba bufan a retentu.
XII
Su chi narat a s’àteru famidu
lu narat pro imbìdia e puntiglia
màssimu si s’est bidu a parapiglia
cun su tagliandu ’e sa carta annonària
ca Cèrere, sa dea frumentària,
de cussos nd’ at campadu e nd’at bochidu.
XIII
Da chi nois andamus in retiru
tand’essin cussos da intro ’e sos pojos
ca nos an bidu sempre a malos ojos
e giughen unu jau intro su coro:
mortos sos cignos de su Logudoro
an a bessire sas ranas in giru.
XIV
Tando s’an a formare in su Parnasu
témpios, sinagogas e moscheas
pro riunire sos deos e deas
suta s’issoro ipòcritu dominiu
e faghene de nois istermìniu
ca como los lassamus pagu in pasu.
XV
Tando si faghen una passizada
fora dai su ludu in mezus logu
semenende su ferru e-i su fogu
in sa divina cima ’e s’Elicona
e s’an a procurare una corona
forte, ferruginosa e temperada.
XVI
A pones mente a mie, Prantaferru,
e t’istas trancuillu in su foghile?
No andes a ratare su ’atile
a chie no ammitit rataduras
e pàsati in aeras pius seguras
si non cheres passare mal’ierru.
Su poeta de Paulelàtine, in su nùmeru 10 de S’Ischiglia, su mese
a pustis, pubblicheit una risposta intitulada Prantaferru a Barore Sassu, 14 istrofas de noe versos cadauna. Ponzende aficu a s’arrejonu si cumprendet chi isse non teniat connoschèntzia pretzisa de it’est aberu una gara de poesia. In pius, Prantaferru brincat chene grabbu perunu sa làcana de sa mesura justa cando - istrofa n. VII - narat chi s’arte de su cantadore a bolu est fata pro chie tenet paga gana de tribagliare. Iscriende custu,su poeta paulesu mustrat de non connòschere ne istrutura ne sustàntzia de una gara e, pius paga puru, sa fadiga chi pretendets’arrejonu improvisadu in versos: Penseit: su tribagliu est tropu feu / nemmancu est cumpensadu a sa segura, / e s’ingrata un’annada est sa natura / andat in fumu su tribagliu meu: / est menzus chi mi chirche àter’impreu / chi cun paga fadiga e sena cura / mi diat frutu tzertu…
Custas sun sas rejones de Prantaferru, in sa risposta a Barore Sassu:
I
S’aia iscritu in àrabu o cinesu
o formulas algèbricas usadu,
Barore in sa rejone fit bistadu,
no aende una sillaba cumpresu,
de s’esser risentidu e tant’ofesu
pro aer de me male dubitadu;
ma su sardu est fàtzile a cumprèndere
e Barore at talentu pro nde bèndere:
ello proite s’est inchietadu?
II
In Poetas in gara cun rispetu
apo tratadu un’utile problema
in s’intentu ’e mudare unu sistema
chi de critica aspras est oggettu,
ma s’aer criticadu unu difetu
non meritat terrìbile anatema,
ne sos insultos de Barore Sassu
ch’in tantos annos ch’andat a ispassu
at sempre isvoltu su matessi tema!
III
Ite at cumpresu su Vate Barore
si rispondet in simile zenia?
A s’ora est beru chi sa poesia
cummerciat e pro casu e pro laore!
Custu, penso, non torrat a onore
de totacanta sa categoria,
in sa cale elementos rispetàbiles
de isse pius astutos e pius àbiles
non dimustran peruna antipatia.
IV
No apo fatu pecadu mortale
esternend’una mia opinione
chi consenso at tentu unu muntone
tra su pòpulu sardu in generale;
et chie cret chi apo fatu male
pubblicamente esponzat sa rejone
in modu de discuter s’argumentu
cun serenu, profundu sentimentu
sena mancare d’educatzione.
V
Mai m’est saltiadu intro sa mente
de pregare disdicia o mala fada
contr’a sa poesia improvisada
chi m’aggradat, invece, francamente
cando est poesia veramente,
e cand’est mala l’apo criticada
non cun giuditzios a inferchidura
ma cun prudentzia e cun giusta misura,
mai sena rispettu, a s’insensada.
VI
S’Orfeu banaresu betat fogu
(e sa pedra ’e s’iscàndalu so deo!)
però, si mi permitit, non bi creo
ch’isse fatat furore in dogni logu:
Est beru chi est dotu, e non pro giogu
est passad’in carrela ’e su liceo…
At fatu cuddu tantu netzessàriu
Pustis un’annu da su sillabariu
pro poder ponner pes in… s’Ateneo!
VII
Penseit : su tribagliu est tropu feu
nemmancu est cumpensadu a sa segura,
e s’ingrata un’annada est sa natura
andat in fumu su tribagliu meu,
est menzus chi mi chirche àter’impreu
chi cun paga fadiga e sena cura
mi diat frutu tzertu che a chie
l’assistit sa fortuna, e da sa die
diventeit poeta inderetura!
VIII
Da tando isparghet peri sas contradas
de sa Sardigna, dae festa in festa,
rimas rafatzonadas a sa lesta
icascende robustas zorronadas,
tra modas bambas, tìsicas ottadas,
duinas, batoretas, dogni pesta
de tzàntaras de pessima zenia
chi solu a las giamare poesia
aparit una cosa disonesta.
IX
Ma…non connoschet mancu sa modestia
non solu de connoscher poesia
e narat chi poeta est isse ebia
cun aria de superbia e de molestia:
a pena cuntrastadu andat in bestia
avetzu a dogni sorta ’e villania.
Paritzas cosas li mancan aberu:
rispetu, temperantzia e cunsideru
e…su minimu sensu ’e cortesia.
X
Sas ranas chi definis in ludragu
non sun ranas, Barore in su pantanu
ma zente ch’at sentidu firmu et sanu
contr’a tie chi nd’as metzanu e pagu:
zente chi no est dada a su disvagu
o chi si passat su tempus invanu
ma vivet tribagliende e si nd’onorat,
pro su tantu chi bales tiavalorat
ca ti connoschet da tempus lontanu.
XI
Non totus partin dae su cuntzetu
de viver solamente pro s’iscarzu
e creo de no esser faularzu
si ti penso unu simile soggettu:
a tie bastat ch’andet in deretu
totu s’ijerru finas a frearzu
sa provista de lardu et de basolu,
ca pro te s’ideale est unu solu:
de su poeta e de su molentarzu.
XII
In martzu cando torrat tempus bonu
bessis peri sas festas torra in giru,
sa prima chi ti capitat a tiru
declamas una moda a su patronu;
in ateruna in su matessi tonu,
sena ti ponner sa mente in regiru,
giambas su santu e restat su modellu,
sempre cun su matessi ritornellu
e… sempre gai, fias a su retiru!
XIII
Ma cando isfiatadu che trumbone
T’apartas o tich’ogan da sas garas
A facia tosta, ispretzante, declaras
Chi non bisonzas de sa pensione:
non s’ischit mai, pius d’unu ricone
est mortu sena sàmbene in sas laras.
Deo non ti lu prego, apo cuscèntzia,
ma si t’illudes e no as prudèntzia
ti poden ferrer sas ballas ch’isparas!
XIV
Cherzo chi ti cumbincas, o Barore,
ch’as male interpretadu cussa mia:
non bi podiat aer gelosia
ne dispretzu a perunu cantadore
m’apo intesu ’e currezer un’errore
in s’interessu de sa poesia
e mi riservo sempre su deretu
de nde ponner a puntu ogni difetu
de nde ponner a puntu ogni difetu
mancari chi nde fetas maladia.
Barore Sassu non segudeit in sa disputa, ma podimus cumprèndere chi sas relatas inter poetas de meledu e cantadores de palcu sian peoradas meda. Juanninu Fadda e Pepe Sozu non rispondein nudda a sas crìticas. Remundu Piras iscreit unu sonete - A Prantaferru de Paulelàtine - ma cussos 14 versos bidein sa lughe trint’annos a pustis, in su 1979, in sa regolta Mistèriu.
Sos versos de Remundu Piras sun custos:
In Paule su ferru an piantadu
comente si piantat sa chibudda
Da tamdo a oe lughe b’at intradu
ma cunfromm’a s’iscuru est pagu e nudda.
Su paisu at in palte mezoradu
Ma sa ratza chi b’est est semper cudda
e mai at un’astore inzeneradu
dae s’ou chi criat una pudda.
Meraviza mi faghet e cuscescia
chi Prantaferru essende paulesu
non tenzerat sas taras de s’arescia.
Però, ca at sutu late dae Paùle,
tenet rejone si no at cumpresu
chi da semene ’e caule ’essit càule.
Pro ischire calchi cosa de puis seguru subra custa rialia mala, in su 2004 preguntei a tiu Peppe Sozu comente si podiat ispiegare su comintzu de sa disaminstade e proite Prantaferru fut gasi contràriu a sas garas. Tiu Peppe mi deit custa risposta :
Che totu sos poetas de meledu in cussu tempus, Prantaferru puru non nos cheriat bene. Fit una rialia chi pro contu meu s’assimizaiat meda a sa contrariedade de sos pèideros in sos Annos Vinti e Trinta. Chistione de ’inari e, pro sos poetas de meledu, imbìdia pro su consideru de sa zente a favore nostru.
Pro contare a nois nos pagaian, sa zente nos cheriat bene, issos s’intendian tentos in pagu contu. Sa gara de Duarche criticada dae Prantaferru deo mi l’ammento ancora comente una proa discreat chi aiat fatu acudire zente meda e l’aiat cuntentada. In mesu a sas crìticas de Prantaferru bi nd’aiat caliguna chi podet nascher solu dae chie non tenet cumpetentzia de garas ca nd’at iscultadu pagas. Chelzo nàrrere pius che àteru pro sos passazos in sos cales isse faeddat de pagu impignu nostru, de revudu de temas e, peus puru, de cuddu tretu inue narat chi in tota sa gara non b’at bessidu mancu un’otava bella. Si cumprendet luego chi custu non podet esser beru pro peruna gara, mai.
Tempos isvànessidos, pro bona sorte. Oe si podet nàrrere chi non b’apat unu poeta de meledu in limba sarda - logudoresa, campidaesa, gadduresa - chi non tenzat ammiru e istima pro sa poesia a bolu, antis poetas e cantadores a dies de oe si tratan totu cun amistade e istima. E in su concursu pius importante de poesia sarda - su Prèmiu de Uthieri - dae calch’annu b’at una setzione intitulada Tra poesia e canto. Su presidente Nigola Tanda cun tota sa giuria, su segretariu Antoni Canalis cun su comidadu chi l’aparitzat an detzisu totu umpare de l’abberrere pro nde riconnoscher su valore.
SA DISAMISTADE CUN PRANTAFERRU
In s’ annu 1949 tiu Barore Sassu tenzeit un’ iscàmbiu de versos in rialia forte cun su poeta de meledu Frantziscu Iscarpa de Paulilàtine, pius connotu cun su paralùmene de Prantaferru, chi soliat iscrìere in S’Ischiglia, rivista noa de poesia imprentada in Casteddu e ghiada, in cussu prim’annu de vida, dae Michele Contu e chi a pustis, suta sa ghia lùghida de su poeta Anzelu Dettori de Bonorva, balanzeit pius cunsideru. In su nùmeru 9 de sa rivista Prantaferru pubblicheit una poesia intitulada Poetas in gara, 16 sestinas in versos endecasìllabos. In sa cumposiscione su poeta paulesu critichèit una gara iscultada in Duarche (cun Barore Sassu, Juanninu Fadda, Remundu Piras e Peppe Sozu) chi non li fut aggradada in nudda. E nareit gasi:
I
Los ap’intesos pustis tantos annos
in-d-una festa, in terra marghinesa
dae su palcu improntadu a sa grandesa
chi tocat in onore a su Patronu:
m’isetaia calchi cosa ’e bonu
da cussos bator astros sos pius mannos.
II
Zigantes in s’altura illuminada
in cunfrontu a su pùbblicu in platea,
disordinada, confusa marea
da zente da s’aspetu su pius vàriu,
dominantes su rùsticu iscenàriu
de sa lìrica arena improvisada.
III
Ma…a s’aparatu de pompa et de gala
no an portadu in cuss’ocasione
che sa romasa sòlita cantone
in chentu àteras manizada,
sa letzione a mente recitada
cun fea cantilena in logu ’e sala.
IV
Cand’an tratadu “sa creazione”
niunu si b’est postu de impignu,
ne su serpente pèrfidu e malignu,
ne su pòver’Adamu in fallu rutu,
a Eva pecadora cun su frutu,
ne s’Eternu sustènnidu an rejone.
V
Su Fatore supremu de su mundu
in sa fadiga nòbile e divina
at bistentadu tropu in sa faina
de sas ses dies prima ’e su reposu,
e l’at cumplida cun modu afannosu
a comunu giudìtzìu Remundu.
VI
Adamu, cale primu abitadore
de s’amenu terrestre paradisu
cando s’at bidu postu a s’improvisu
pro cumpagna una femina a fiancu
pariat ch’abbizadu non s’est mancu
comente interpretadu l’at Barore.
VII
Peppe chi fit in femina confusu,
e pro giunta innotzente e timorata,
o chi sa parte l’esseret ingrata
e ch’esseret bistadu in mala muta
at fatu un’Eva furba e resoluta
nudda pentida in cummiter s’abbusu.
VIII
E su serpente, su protagonista
De s’eternu pecadu originale,
tratadu at Giuanninu ancora male
cun mìmica ridìcula e acentu
de giocundu, ispassosu avenimentu
cand’invece s’iscena est tantu trista.
IX
Invanu su chircare epico bolos
pro dare unu caràtere a sa gara:
solu un’otada a la jamare rara
non b’est bistada in tota note intera;
oramai s’an fatu “sa manera”
in su cantare, e non sun issos solos.
X
Ma sighin totucantos un’iscola
ch’est s’insoro infallibile sistema
e si giambat caràtere su tema
lu revudan in netu e si nd’ofenden:
a innovatziones non s’arrenden
ca sa via ’e sighire est una sola.
XI
Los ap’intesos pustis tantos annos,
cumbintu chi su tempus in passare
aeret, nessi, pòtidu operare
calchi diversidade in sos cuntzetos,
però sempre sos solitos difetos
no an mudadu in su mudare pannos.
XII
Non cherzo chi ofendat cust’apuntu
sos poetas ch’in gara si cimentan
ma sun in pagos cuddos chi cuntentan
su populu modernu emancipadu
chi no amat intender replicadu
su ch’at semper intesu in dogni puntu.
XIII
Sa gara devet esser una gara
chi ponet netamente in evidéntzia
de dognunu valore e cumpeténtzia
arte, dotrina e genialidade,
non mercantzìa de sotziedade
chi balet pagu e-d-est béndida cara.
XIV
Su poeta ch’afrontat una proa
los isfrutet sos donos de natura,
o de modesta o de vasta cultura
ponzet in campu totu su talentu,
prontesa, fantasia e sentimentu:
tando sa gara aparit cosa noa.
XV
Ma fin’a cando sa fisonomia
restat de cosa antiga e trapassada
cun sa sòlita rima ammaestrada
pro nd’aer unu comodu vantaggiu
sos criticos non faghen un’oltraggiu
si la jaman “cummerciu ’e poesia”.
XVI
Non si nd’ofendat s’errante poeta
chi dispensat sos versos in totue,
ma gravat in s’aera oscura nue
chi minetat tremendu temporale:
si si la salvat e no andat male
salud’a isse e… crebet su profeta!
A PRANTAFERRU
Sa risposta de Barore Sassu, intitulada A Prantaferru, tenzeit custa presentada dae su ghiadore de sa rivista (chi teniat paga isperiéntzia de garas de poesia a bolu):
Il poeta estemporaneo Barore Sassu ci ha inviato da Banari, suo paese natale, la poesia che qui sotto è riportata e che dovrebbe suonare come una messa a punto della trattazione che il nostro Prantaferru ha svolto con bel garbo e con tutta serenità in “Poetas in garas” pubblicata nel numero 9 di questa rivista. Invero la risposta data dal Sassu non merita l’onore di essere ospitata in queste colonne, sia perché il Sassu è uscito a bella apposta fuori del seminato, sia perché non è nostro costume seguire alcuno, che si talenti di poesia o di polemica in rima, sul terreno viscido del livore e dell’insinuazione. Ma ogni botte dà il vino che ha. E perché non si dica che non abbiamo voluto pubblicare la poesia del Sassu per parzialità preconcetta o per tema di dover soccombere schiacciati assieme a Prantaferru sotto il peso e l’irruenza di tanta esuberante estemporaneità, amiamo pubblicare la risposta B. Sassu senza neppure toglierle o cambiarle una virgola, o meglio senz’aggiungerne manc’una, poiché l’Autore (non sappiamo se a motivo di reminiscenze marinettiane) non ha usato alcuna punteggiatura. Ciò a edificazione dei nostri lettori, che sono i soli giudici imparziali e competenti.
Mentre rimandiamo, per ragioni di spazio, al prossimo numero di gennaio la pubblicazione della replica di Prantaferru, teniamo a dichiarare che ospiteremo volentieri, sull’argomento di cui trattasi, quei lavori che ci pervenissero da parte dei poeti estemporanei in causa perché sereni, brevi ed obiettivi.
Sos veros de Barore Sassu, in sa matessi cantidade e mesura de sos de Prantaferru, séighi sestinas de endecasìllabos, mustran totu s’orgogliu de chie tenet cusséntzia de fagher un’arte meda pius grae de sa chi faghen sos poetas de maledu chi tenen totu su tempus de cumpònnere e de limare sos arréjonos poéticos insoro chene rispòndere a niunu de su chi lis bessit dae sa pinna.
I
A Prantaferru li dolet un’oju
ca at bidu sos poetas in su palcu
e nd’at fatu un’ispéssia ’e ricalcu
in sa foglina sua copiativa
cun-d-una aggressione retroativa
chi imitat su ranòchiu in su poju.
II
At imitadu pròpiu sa rana
in sas tòrbidas undas de su fangu
ca si creiat de andare in rangu
cun sos ch’an in sos palcos unu seggiu
ma issa devet viver pro isfreggiu
in su ludu, in su limu e in sa lana.
III
E da inie non podet bessire
pro ch’andare a brincare in sos palcos
proite inie bi sunu sos falcos
cun artiglios de ferru e violentos
e de custos ranòchios turbolentos
a mizas che nde poden ingullire.
IV
Non podet baliare pro aer bidu
a Fadda, a Piras, a Sassu e a Soggiu:
s’aiat tentu unu puntu ’e apoggiu
comente at nadu s’antigu Archimede
cussa poesiana egregia sede
aiat sullevadu e distruidu.
V
Chi naramus sa pròpia cantone
chi ’alet pagu e-d-est béndida cara
cuss’est pro isse una pìndula amara
ca forsi est isbarchende su lunàriu
imitende unu bonu butecàriu
pesende a gramos dogni ratzione.
VI
Ma nois non tenimus cuss’ebbia,
su donu d’esser improvisadores:
semus chie massajos, chie pastores,
cummerciantes, segnores e artistas
e tenimus in domo sas provistas
de trigu e non de sola poesia.
VII
Affrontare unu pùbblicu in piatza
cun àteros collegas a fiancu
no est che a si setzer in su bancu
o appoggiadu a unu taulinu
chi b’at tinteris e tatzas de ’inu
e gherran cun sa pinna e cun sa tatza.
VIII
Nde sun imbidiosos, sos iscuros,
sos chi sa marcia lenta an pro natura
e faghen versos a istratzadura
dae romanzos e opuscoletos
cumbinende sestinas e sonetos
intro su disisperu ’e bator muros.
IX
In piatza bi cheret resistèntzia
lògica cun retòrica e prontesa,
disinvoltura, gèniu e franchesa
paradas e puntadas improvisas,
mìmica, acentu e sìllabas concisas,
campanilismu, ìmpetu e irruèntzia.
X
Nende chi sos poetas sun errantes
sos ch’andan a sos palcos in totue
chi gravat in s’aera oscura nue
minetende tremendu temporale
est mìseru pronòsticu mentale
de fallidos e pòveros mercantes.
XI
Nois no amus fatu fallimentu
e non semus suggetos a fallire:
si sas garas benzeren a finire
non nos an a campare a ratzione
sos ch’an una mischina pintzione
chi fina s’abba bufan a retentu.
XII
Su chi narat a s’àteru famidu
lu narat pro imbìdia e puntiglia
màssimu si s’est bidu a parapiglia
cun su tagliandu ’e sa carta annonària
ca Cèrere, sa dea frumentària,
de cussos nd’ at campadu e nd’at bochidu.
XIII
Da chi nois andamus in retiru
tand’essin cussos da intro ’e sos pojos
ca nos an bidu sempre a malos ojos
e giughen unu jau intro su coro:
mortos sos cignos de su Logudoro
an a bessire sas ranas in giru.
XIV
Tando s’an a formare in su Parnasu
témpios, sinagogas e moscheas
pro riunire sos deos e deas
suta s’issoro ipòcritu dominiu
e faghene de nois istermìniu
ca como los lassamus pagu in pasu.
XV
Tando si faghen una passizada
fora dai su ludu in mezus logu
semenende su ferru e-i su fogu
in sa divina cima ’e s’Elicona
e s’an a procurare una corona
forte, ferruginosa e temperada.
XVI
A pones mente a mie, Prantaferru,
e t’istas trancuillu in su foghile?
No andes a ratare su ’atile
a chie no ammitit rataduras
e pàsati in aeras pius seguras
si non cheres passare mal’ierru.
Su poeta de Paulelàtine, in su nùmeru 10 de S’Ischiglia, su mese
a pustis, pubblicheit una risposta intitulada Prantaferru a Barore Sassu, 14 istrofas de noe versos cadauna. Ponzende aficu a s’arrejonu si cumprendet chi isse non teniat connoschèntzia pretzisa de it’est aberu una gara de poesia. In pius, Prantaferru brincat chene grabbu perunu sa làcana de sa mesura justa cando - istrofa n. VII - narat chi s’arte de su cantadore a bolu est fata pro chie tenet paga gana de tribagliare. Iscriende custu,su poeta paulesu mustrat de non connòschere ne istrutura ne sustàntzia de una gara e, pius paga puru, sa fadiga chi pretendets’arrejonu improvisadu in versos: Penseit: su tribagliu est tropu feu / nemmancu est cumpensadu a sa segura, / e s’ingrata un’annada est sa natura / andat in fumu su tribagliu meu: / est menzus chi mi chirche àter’impreu / chi cun paga fadiga e sena cura / mi diat frutu tzertu…
Custas sun sas rejones de Prantaferru, in sa risposta a Barore Sassu:
I
S’aia iscritu in àrabu o cinesu
o formulas algèbricas usadu,
Barore in sa rejone fit bistadu,
no aende una sillaba cumpresu,
de s’esser risentidu e tant’ofesu
pro aer de me male dubitadu;
ma su sardu est fàtzile a cumprèndere
e Barore at talentu pro nde bèndere:
ello proite s’est inchietadu?
II
In Poetas in gara cun rispetu
apo tratadu un’utile problema
in s’intentu ’e mudare unu sistema
chi de critica aspras est oggettu,
ma s’aer criticadu unu difetu
non meritat terrìbile anatema,
ne sos insultos de Barore Sassu
ch’in tantos annos ch’andat a ispassu
at sempre isvoltu su matessi tema!
III
Ite at cumpresu su Vate Barore
si rispondet in simile zenia?
A s’ora est beru chi sa poesia
cummerciat e pro casu e pro laore!
Custu, penso, non torrat a onore
de totacanta sa categoria,
in sa cale elementos rispetàbiles
de isse pius astutos e pius àbiles
non dimustran peruna antipatia.
IV
No apo fatu pecadu mortale
esternend’una mia opinione
chi consenso at tentu unu muntone
tra su pòpulu sardu in generale;
et chie cret chi apo fatu male
pubblicamente esponzat sa rejone
in modu de discuter s’argumentu
cun serenu, profundu sentimentu
sena mancare d’educatzione.
V
Mai m’est saltiadu intro sa mente
de pregare disdicia o mala fada
contr’a sa poesia improvisada
chi m’aggradat, invece, francamente
cando est poesia veramente,
e cand’est mala l’apo criticada
non cun giuditzios a inferchidura
ma cun prudentzia e cun giusta misura,
mai sena rispettu, a s’insensada.
VI
S’Orfeu banaresu betat fogu
(e sa pedra ’e s’iscàndalu so deo!)
però, si mi permitit, non bi creo
ch’isse fatat furore in dogni logu:
Est beru chi est dotu, e non pro giogu
est passad’in carrela ’e su liceo…
At fatu cuddu tantu netzessàriu
Pustis un’annu da su sillabariu
pro poder ponner pes in… s’Ateneo!
VII
Penseit : su tribagliu est tropu feu
nemmancu est cumpensadu a sa segura,
e s’ingrata un’annada est sa natura
andat in fumu su tribagliu meu,
est menzus chi mi chirche àter’impreu
chi cun paga fadiga e sena cura
mi diat frutu tzertu che a chie
l’assistit sa fortuna, e da sa die
diventeit poeta inderetura!
VIII
Da tando isparghet peri sas contradas
de sa Sardigna, dae festa in festa,
rimas rafatzonadas a sa lesta
icascende robustas zorronadas,
tra modas bambas, tìsicas ottadas,
duinas, batoretas, dogni pesta
de tzàntaras de pessima zenia
chi solu a las giamare poesia
aparit una cosa disonesta.
IX
Ma…non connoschet mancu sa modestia
non solu de connoscher poesia
e narat chi poeta est isse ebia
cun aria de superbia e de molestia:
a pena cuntrastadu andat in bestia
avetzu a dogni sorta ’e villania.
Paritzas cosas li mancan aberu:
rispetu, temperantzia e cunsideru
e…su minimu sensu ’e cortesia.
X
Sas ranas chi definis in ludragu
non sun ranas, Barore in su pantanu
ma zente ch’at sentidu firmu et sanu
contr’a tie chi nd’as metzanu e pagu:
zente chi no est dada a su disvagu
o chi si passat su tempus invanu
ma vivet tribagliende e si nd’onorat,
pro su tantu chi bales tiavalorat
ca ti connoschet da tempus lontanu.
XI
Non totus partin dae su cuntzetu
de viver solamente pro s’iscarzu
e creo de no esser faularzu
si ti penso unu simile soggettu:
a tie bastat ch’andet in deretu
totu s’ijerru finas a frearzu
sa provista de lardu et de basolu,
ca pro te s’ideale est unu solu:
de su poeta e de su molentarzu.
XII
In martzu cando torrat tempus bonu
bessis peri sas festas torra in giru,
sa prima chi ti capitat a tiru
declamas una moda a su patronu;
in ateruna in su matessi tonu,
sena ti ponner sa mente in regiru,
giambas su santu e restat su modellu,
sempre cun su matessi ritornellu
e… sempre gai, fias a su retiru!
XIII
Ma cando isfiatadu che trumbone
T’apartas o tich’ogan da sas garas
A facia tosta, ispretzante, declaras
Chi non bisonzas de sa pensione:
non s’ischit mai, pius d’unu ricone
est mortu sena sàmbene in sas laras.
Deo non ti lu prego, apo cuscèntzia,
ma si t’illudes e no as prudèntzia
ti poden ferrer sas ballas ch’isparas!
XIV
Cherzo chi ti cumbincas, o Barore,
ch’as male interpretadu cussa mia:
non bi podiat aer gelosia
ne dispretzu a perunu cantadore
m’apo intesu ’e currezer un’errore
in s’interessu de sa poesia
e mi riservo sempre su deretu
de nde ponner a puntu ogni difetu
de nde ponner a puntu ogni difetu
mancari chi nde fetas maladia.
Barore Sassu non segudeit in sa disputa, ma podimus cumprèndere chi sas relatas inter poetas de meledu e cantadores de palcu sian peoradas meda. Juanninu Fadda e Pepe Sozu non rispondein nudda a sas crìticas. Remundu Piras iscreit unu sonete - A Prantaferru de Paulelàtine - ma cussos 14 versos bidein sa lughe trint’annos a pustis, in su 1979, in sa regolta Mistèriu.
Sos versos de Remundu Piras sun custos:
In Paule su ferru an piantadu
comente si piantat sa chibudda
Da tamdo a oe lughe b’at intradu
ma cunfromm’a s’iscuru est pagu e nudda.
Su paisu at in palte mezoradu
Ma sa ratza chi b’est est semper cudda
e mai at un’astore inzeneradu
dae s’ou chi criat una pudda.
Meraviza mi faghet e cuscescia
chi Prantaferru essende paulesu
non tenzerat sas taras de s’arescia.
Però, ca at sutu late dae Paùle,
tenet rejone si no at cumpresu
chi da semene ’e caule ’essit càule.
Pro ischire calchi cosa de puis seguru subra custa rialia mala, in su 2004 preguntei a tiu Peppe Sozu comente si podiat ispiegare su comintzu de sa disaminstade e proite Prantaferru fut gasi contràriu a sas garas. Tiu Peppe mi deit custa risposta :
Che totu sos poetas de meledu in cussu tempus, Prantaferru puru non nos cheriat bene. Fit una rialia chi pro contu meu s’assimizaiat meda a sa contrariedade de sos pèideros in sos Annos Vinti e Trinta. Chistione de ’inari e, pro sos poetas de meledu, imbìdia pro su consideru de sa zente a favore nostru.
Pro contare a nois nos pagaian, sa zente nos cheriat bene, issos s’intendian tentos in pagu contu. Sa gara de Duarche criticada dae Prantaferru deo mi l’ammento ancora comente una proa discreat chi aiat fatu acudire zente meda e l’aiat cuntentada. In mesu a sas crìticas de Prantaferru bi nd’aiat caliguna chi podet nascher solu dae chie non tenet cumpetentzia de garas ca nd’at iscultadu pagas. Chelzo nàrrere pius che àteru pro sos passazos in sos cales isse faeddat de pagu impignu nostru, de revudu de temas e, peus puru, de cuddu tretu inue narat chi in tota sa gara non b’at bessidu mancu un’otava bella. Si cumprendet luego chi custu non podet esser beru pro peruna gara, mai.
Tempos isvànessidos, pro bona sorte. Oe si podet nàrrere chi non b’apat unu poeta de meledu in limba sarda - logudoresa, campidaesa, gadduresa - chi non tenzat ammiru e istima pro sa poesia a bolu, antis poetas e cantadores a dies de oe si tratan totu cun amistade e istima. E in su concursu pius importante de poesia sarda - su Prèmiu de Uthieri - dae calch’annu b’at una setzione intitulada Tra poesia e canto. Su presidente Nigola Tanda cun tota sa giuria, su segretariu Antoni Canalis cun su comidadu chi l’aparitzat an detzisu totu umpare de l’abberrere pro nde riconnoscher su valore.
Pagina de S'Ischiglia, quando il Ns. Prantaferru collaborava con la rivista ed ebbe una diatribba con Barore Sassu.